کد مطلب:44091 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » خانواده و زندگي

چرا پيامبر(ص) با دختر ابوبكر و با دختران برخي از كفار ازدواج كرد؟

لازم است دو نكته در آغاز گفته شود:

اوّل : نگرشي كوتاه به فرهنگ ازدواج در شبه جزيرة عربي در عصر رسول خدا(ص):

1ـ در آن زمان از يك سو چادر نشيني، وضع اسفناك اقتصادث و محروميت منطقه از امكانات طبيعي، و از سوي ديگر تمركز ثروتدر دست برخي از سران شرك در مكه و طائف، نيز در دست يهوديان مدينه، وضع زندگي را بر مردم مشكل كرده بود.

2ـ قتل، غارت، جنگ و خونريزي در آن محيط امري معمول و متداول بود.

3ـ به عللي از جمله فقر، اسير شدن دختران در جنگ و به فحشا كشيده شدنشان موجب شد تا عرب جاهلي نسبت به دختر بي علاقه بشود و به زنده به گور كردن آنان رو آورد.

4ـ با وجود وضع ناگوار اقتصادي، همسرگزيني نوعي كمك به خانواده دختر و يا زن محسوب ميشود. به همين جهت مشركان قريش به دامادهاي پيامبر فشار مي آوردند تا دختران پيامبر(ص) را طلاق بدهند و حضرت در مشكلات مالي گرفتار شود.

5ـ در فرهنگ عربي آن زمان محدوديت سني در ازدواج وجود نداشت. چه بسا مرد بزرگسال با دختري كه به مراتب از او كوچك تر بود، ازدواج ميكرد.

6ـ در آن وضع زن بيوه اگر شوهر نمي كرد، خوشايند نبود، بلكه زشت شمرده مي شد. به مجرد آن كه شوهر مي مرد و يا از وي طلاق مي گرفت و عِدة وفات يا طلاق سپري مي شد، شوهري ديگر انتخاب ميكرد. همانند اسماء بنت عميس كه اوّل همسر جعفر بن ابوطالب شد. بعد از شهادت او به عقد ابوبكر در آمد و بعد از درگذشت او به عقد امام علي(ع) درآمد.

7ـ در آن وضع ازدواج از مهم ترين عامل وحدت و پيوند بين قبايل و بازدارندة جنگ به شمار مي آمد.

نكتة دوم: نيم نگاهي به ازدواج پيامبر(ص):

1ـ پيامبر(ص) تا 50، يا 53 سالگي غير از حضرت خديجه همسر ديگري بر نگزيد.

2ـ همة زنان پيامبر(ص) جز عايشه بيوه بودند. آنان پيش از آن كه به همسري پيامبر در ايند، يك، يا دوبار شوهر نموده بودند و بعد از درگذشت و يا شهادت شوهر و انقضاي عِدّه به عقد پيامبر در آمدند.

3ـ عمدة ازدواج هاي پيامبر در شرايط سخت و دشوار جنگي صورت گرفته بود، مانند شكست مسلمانان در جنگ اُحد كه وضع مسلمانان بسيار ناراحت كننده بود. در اين سال پيامبر(ص) چند همسر گزيد، تا از آنان نگه داري كند.

4ـ پيامبر(ص) با قبايل انصار ازدواج نكرد.

دقت در اين امور در حكمت هاي ازدواج پيامبر(ص) و يافتن هدف ها به ما كمك ميكند. بعد از بيان اين دو نكته مي گوييم:

بدون كوچك ترين ترديدي ازدواج هاي پيامبر(ص) به جهت ارضاي خواهش هاي نفساني نبود، چون اوّلاً: اگر چنين بود، پيامبر(ص) مي بايست در سنين جواني به اين كار مبادرت ميكرد.

ثانياً: اگر حضرت در پي آن بود، مي بايست جهت گيري هايش در گزينش همسران اين را اثبات كند، نه اين كه نفي نمايد. اگر به دنبال بهرة جنسي بود، در گزينش همسران به جذابيت جنسي و زيبايي و جواني آنان توجه ميكرد. در حالي كه پيامبر(ص) به جاي ازدواج با دوشيزگان خوش سيما، با زنان بزرگسال و بيوه ازدواج كرد. بنا به گزارش هاي تاريخي، حضرت در حالي با ام سلمه ازدواج نمود كه وي پير زني بود كه رغبت به ازدواج نداشت و برايش جاي تعجب بود كه چرا پيامبر از وي در اين سن و سال خواستگاري نموده است.

ثالثاً: آناني كه با انگيزة كاميابي جنسي به ازدواج هاي متعدد رو مي آورند، ماهيت زندگي آنان به گونه اي ديگر است. آنان به زرق و برق ظاهري زندگي، لباس و زينت زنان و رفاه و خوشگذراني رو مي آورند؛ درحالي كه سيره و زندگي پيامبر اسلام(ص) خلاف اين را نشان ميدهد. پيامبر(ص) در برابر خواست همسران خويش در مورد زرق و برق زندگي، آنان را مخيّر كرد كه يا همين ساده زيستي را برگزينند و به عنوان همسر پيامبر باقي بمانند و يا از حضرت طلاق بگيرند وب روند دنبال زرق و برق زندگي.

علامة طباطبايي در اين باره مي نويسد: داستان تعدّد زوجات پيامبر(ص) را نمي توان بر زن دوستي و شيفتگي آن حضرت نسبت به جنس زن حمل نمود، چه آن كه برنامه ازدواج آن حضرت در آغاز زندگي كه تنها به خديجه اكتفا نمود و هم چنين در پايان زندگي كه اصولاً ازدواج بر او حرام شد، منافات با بهتان زندوستي آن حضرت دارد.[1]

رابعاً: دو تن از زنان پيامبر(ص) كنيز بودند. اگر هدف پيامبر از ازدواج لذت بردن از آنان بود،اين دو چون كه كنيز بودند، بدون ازدواج، پيامبر(ص) مي توانست از آنان بهره مند شود. با اين تحليل ازدواج بي فايده بود.

بنابراين اهداف و حكمت هاي ازدواج پيامبر(ص) را مي بايست در غير از انگيزه هاي نفساني جستجو نمود كه مهم ترين آن بدين شرح است:

1ـ هدف سياسي ـ تبليغي:

يكي از اهداف ازدواج هاي پيامبر(ص) هدف سياسي - تبليغي بود؛ يعني با ازدواج موقعيتش در بين قبايل مستحكم گردد و بر نفوذ سياسي واجتماعيش افزوده شود و از اين راه براي رشد و گسترش اسلام استفاده نمايد.

حضرت به خاطر دست يابي بر موقعيت هاي بهتر اجتماعي وسياسي، در تبليغ دين خدا و استحكام آن و پيوند با قبايل بزرگ عرب و جلوگيري از كارشكني هاي آنان وحفظ سياسيت داخلي وايجاد زمينة مساعد براي مسلمان شدن قبايل عرب، به برخي ازدواج ها رو آورد.

در راستاي اين اهداف پيامبر(ص) با عايشه دختر ابوبكر از قبيله بزرگِ تيم، با حفصه دختر عمر از قبيله بزرگ عدي، با او حبيبه دختر ابوسفيان از قبيلة نامدار بني اميه، ام سلمه از بني مخزوم، سوده از بني اسد، ميمونه از بني هلال و صفيه از بني اسرائيل پيوند زناشويي برقرار نمود. ازدواج مهم ترين پيوند ميثاق اجتماعي است، به ويژه در آنف رهنگ تأثير بسياري از خود به جا مي گذارد.

در آن محيطي كه جنگ و خونريزي و غارتگري رواج داشت، بلكه به تعبير ابن خلدون جنگ و خونريزي و غارتگري جزو خصلت ثانوي آنان شده بود،[2] بهترين عامل بازدارنده از جنگ ها و عامل وحدت و اُلفت، پيوند زناشويي بود. به همين جهت پيامبر(ص) با قبايل بزرگ قريش، به ويژه با قبايلي كه بيش از ديگران با پيامبر(ص) دشمن بودند، مانند بني اميه و بني اسرائيل، ازدواج نمود. امّا با قبايل انصار كه از سوي آنان هيچ خطري احساس نمي شد و آنان نسبت به پيامبر(ص) دشمني نداشتند، ازدواج نكرد.

گيورگيو نويسندة مسيحي مي نويسد: محمد(ص) ام حبيبه را به ازدواج خود در آورد تا بدين ترتيب داماد ابوسفيان شود و از دشمني قريش نسبت به خود بكاهد. در نتيجه پيامبر با خاندان بني اميه و هند زن ابوسفيان وساير دشمنان خونين خود خويشاوند و ام حبيبه عامل بسيار مؤثري براي تبليغ اسلام در خانواده هاي مكه شد.[3]

2ـ هدف تربيتي: پيامبر(ص) حمايت از محرومان و واماندگان را جزء آيين نجات بخش خويش قرار داد. قرآن مردم را به حمايت از واماندگان ومحرومان و ايتام فرا مي خواند. پيامبر(ص) در مناسبت هاي مختلف مردم را به اين كارخداپسندانه تشويق نمود، و در عمل براي مردان بيچاره و وامانده در كنار مسجد صفه را بنا نهاد و حدود هشتاد نفر از آنان را در آن جا سكني داد.

اين حمايت عملي و صفه نشيني مربوط به مردان بود، اما دربارة زنان با توجه به موقعيت آنان، اين گونه راه حل براي رهايي آنان از مشكلات پسنديده نبود، بلكه رسول خدا(ص) براي زنان راه حل ديگري را در نظر گرفت. حضرت از فرهنگ مردم و راه حل چند همسر داري كه بازتاب شرايط اجتماعي بود، بهره جست و مردان مسلمان را تشويق نمود كه زنان بي سرپرست و يتيم دار را به تناسب حالشان، با پيوند زناشويي به خانه هاي خويش راه بدهند، تا آنان و يتيمانشان از رنج بي سرپرستي و تنهايي و فقر مالي و عقده هاي رواني رهايي يابند؛ و خود نيز در عمل به اين كار تن داد تا مسلمانان د رعمل تشويق شوند و در مسير رفع محروميت واماندگان قدم بردارند.

پيامبر(ص) با زنان بيوه ازدواج نمود و آنان را به همراه فرزندان يتيمشان به خانة خويش راه داد، تا هم خودش به قدر توان در زدودن مشكلات گام برداشته باشد و هم الگوي خوبي براي مردم در اين امر باشد.

3ـ هدف رهايي كنيزان:

اسلام با برنامه ريزي دقيق و مرحله به مرحله در جهت آزادي اسيران گام برداشت. رسول خدا(ص) از شيوه هاي خوب و متعدد براي آزادي اسيران بهره جست كه ازدواج از جملة آنها است. جويريه و صفيه كنيز بودند. پيامبر(ص) اين دو را آزاد كرد و سپس با آن دو ازدواج نمود، تا بدين وسيله به مسلمانان بياموزد كه ميشود با كنيز ازدواج نمود. اوّل او را آزاد نمود و سپس شريك زندگي قرار داد. در ازدواج پيامبر با جويريه بسياري از كنيزان آزاد شدند. توضيح اين كه: جويريه در غزوه بني مصطلق اسير شده بود و در سهم غنيمتي رسول خدا(ص) قرار گرفت. حضرت وي را ازاد كرد و سپس با وي ازدواج نمود. كار حضرت براي يارانش الگوي خوبي شد و تمامي اسيران غزوه بني مصطلق كه حدود دويست تن بودند، آزاد شدند.

گيورگيو دانشمند مسيحي مي نويسد: محمد با جويريه ازدواج كرد. يارانش اين عمل برا نپسنديدند و آن را با تعجب مي نگريستند. فرداي آن روز كم كم اسيران خود را آزاد كردند، چون كه نمي توانستند بپذيرند كه بستگان همسر پيامبر(ص) بردة آنان باشند.[4]

4ـ نجات زن و جلوگيري از غلتيدن وي در دامن بستگان مشرك و كافر:

برخي از زناني كه مسلمان شده بودند و به جهت مرگ، شهادت و يا ارتداد شوهر، بي سرپرست مي شدند و زندگي بر انان بسيار مشكل بود و در وضع بسيار اشفته اي به سر مي بردند، همانند ام حبيبه، دختر ابوسفيان كه همراه شوهرش به حبشه هجرت كرد و در آن جا بي سرپرست شد. نه مي توانست در آن جا بماند و نه به مكه نزد پدرش برگردد.

پيامبر(ص) وقتي كه از مشكل وي با خبر شد، پيكي براي نجاشي پادشاه حبشه فرستاد و از او خواست تا ام حبيبه را به عقد پيامبر در آورد. اين ازدواج باعث شد كه وي از بي سرپرستي نجات پيدا كند و به دامن بستگان مشرك خويش نغلتد.

5ـ طرد سنت غلط و جاهلي:

در اسلام پسرخوانده حكم پسر واقعي را ندارد و زن پسر خوانده بر مرد مَحْرَم نيست. در حالي كه در جاهليت احكام پسر واقعي را بر پسر خوانده سرايت مي دادند، از آن جمله زن پسر خوانده بر پدر خوانده محرم بود. اسلام اين حكم را باطل نمود.[5] پيامبر(ص) به دستور خدا با زينت بنت حجش كه همسر مطلقه زيدبن حارثه، پسرخواندة پيامبر بود، ازدواج نمود، تا حكم جاهلي را در عمل باطل كند و مردم پذيراي نقض حكم جاهلي باشند.[6]

اگر اين ازدواج صورت نمي گرفت، ممكن بود زيدبن حارثه، يا پسرش اسامه بن زيد، بعد از رحلت پيامبر به عنوان پسر و وارث پيامبر مطرح مي شد و مسير امامت و وراثت خاندان پيامبر(ص) دگرگون مي شد.

افزون بر اين امور ازدواج هاي پيامبر از اهداف و حكمت هاي ديگري برخوردار بود كه به جهت رعايت اختصار از ذكر آنها خودداري ميشود.









[1]سيد محمد حسين طباطبايي، فرازهايي از اسلام، ص 174.

[2]مقدمه ابن خلدون(ترجمه)، ج 1، ص 286.

[3]محمد پيامبري كه از نو بايد شناخت، ص 207.

[4]همان، ص 181.

[5]احزاب (33) آية 4.

[6]همان، آية 37.